Harcerski Ośrodek Wodny

Państwo w północno-wschodniej Europie, nad M. Bałtyckim

Strefa czasowa: GMT +2

Samochodowy znak rejestracyjny: EST

Domena internetowa: .ee

Prefiks telefoniczny: 372

Znak lotniczy: ES

Nazwa pełna polska: Republika Estońska

Nazwy oryginalne: estoński Eesti, estoński Eesti Vabariik

Strona WWW: www.valitsus.ee

Powierzchnia: 45,2 tys. km2

Ludność: 1,3 mln mieszkańców (2005)

Struktura narodowa: Estończycy 68%; Rosjanie 26%; Ukraińcy 2%; Białorusini 1%; Finowie 1%; inni 2%

Struktura wyznaniowa: luteranie 14%; prawosławni 13%; chrześcijanie (inne odłamy) 1%; inni 66%; bezwyznaniowcy 6%

Stolica: Tallinn

Ustrój: republika

Podział administracyjny: 15 prowincji (maakond)

Język urzędowy: estoński

Jednostka monetarna: korona estońska (EEK)

TALLIN

Zdaniem wielu Tallin (Tallinn) uchodzi za jedno z bardziej fascynujących miejsc w Europie. Można w nim podziwiać najwspanialszą w krajach nadbałtyckich Starówkę z plątaniną wąskich, kamiennych uliczek, średniowieczny rynek z gotyckim ratuszem, rzędy mieszczańskich kamieniczek, interesujące kościoły i muzea, wreszcie potężne mury obronne z basztami: Kiek in de Kok, Grubą Małgorzatą i Długim Hermanem na czele.

Atmosfera panująca w Tallinie, do dziś dnia zachowującego jakże północną i hanzeatycką zarazem specyfikę, jest bez wątpienia niepowtarzalna. Nie da się go bowiem żadną miarą porównać z jakimkolwiek innym miastem bałtyckim - nawet z dość podobną Rygą, czasami można nawet odnieść wrażenie, że jest żywym muzeum, przez wieki kształtowanym pod wpływem sąsiedniej Skandynawii. Do tego jeszcze niezliczone rzesze stylowych knajpek, szaleńcze night cluby i wielkomiejskie plaże, oblane niezbyt gorącym estońskim słońcem, najdoskonalej oddają dolce vita pod 60. równoleżnikiem. Prawie każdy chciałby odwiedzić Tallin podczas słynnych białych nocy, kiedy Dolne i Górne Miasto zdają się tonąć w różowej poświacie. Ale warto wiedzieć, że chyba równie romantycznie bywa tu w czasie śnieżnej i mroźnej północnej zimy.

Tallin złośliwie określa się niekiedy mianem przedmieścia Helsinek, jednak znawcy tematu są przekonani, że jest zupełnie odwrotnie. Tak czy owak znamienny poniekąd widok nowoczesnych wodolotów łączących obie sąsiadujące przez Zatokę Fińską metropolie na długo zapada w pamięć. W ostatniej dekadzie XX w. miasto stało się jednym z centrów bezprzykładnej w dziejach, bo pokojowej, walki Bałtów o prawo do własnej odmienności, oryginalnej kultury i tradycji, o niepodważalne prawo do wartości drogich zachodniemu światu. Kto jednak przybywa tu, by pod błękitno-czarno-białą flagą odtańczyć taniec Wolności - spóźnił się o bez mała 10 lat. Miasto liczy obecnie 420 tys. mieszkańców, czyli około 30% ludności kraju (łącznie z przedstawicielami mniejszości rosyjskiej i rosyjskojęzycznej).

TALLIN: ZWIEDZANIE

Na poznanie miasta trzeba przeznaczyć co najmniej kilka dni. Większość zabytków i atrakcji turystycznych skoncentrowana jest na starówce.

Osobny dzień należy poświęcić na Toompea oraz mury obronne, kolejny na Dolne Miasto i ciekawsze muzea. Z pewnością ważna jest dzielnica śródmiejska, Kadriorg, skansen budownictwa wiejskiego w Rocca al Mare, przede wszystkim zaś najbardziej reprezentacyjna Pirita - idealne miejsce na letnie spacery czy obserwowanie Zatoki Fińskiej. Zwiedzając Tallin, warto pamiętać też o licznych punktach widokowych, z których słynie zwłaszcza wzgórze Toompea. Turyści ograniczeni czasem mogą wziąć udział w zupełnie niedrogich imprezach związanych ze zwiedzaniem miasta, oferowanych przez biura podróży. Zwiedzanie Dolnego i Górnego Miasta z biurem CDS Reisid kosztuje 60 kr (dzieci 30 kr); w sezonie letnim początek zwiedzania codziennie o 14.00 z Raekoja plats. Wycieczki panoramicznym busem po całym mieście z krótkim spacerkiem uliczkami starówki organizuje Reisiekspert; bus wyrusza z portu lub sprzed hoteli Olumpia i Viru, trwa 2 godz. 30 min. Przed wyruszeniem na podbój stolicy Estonii dobrze jest zaopatrzyć się w Tallinn Card.

TALLIN: MURY OBRONNE

Rozpoczęta w 1265 r. budowa potężnych murów (poprzednie umocnienia były drewniane) trwała kilka stuleci. W czasach największej świetności otaczające Dolne Miasto z zachodu na wschód fortyfikacje liczyły blisko 2500 m długości.

Składało się nań 45 baszt, bastionów i obronnych wieżyczek. Wysokość murów dochodziła przeważnie do 13-16 m, a czteropiętrowych wież strażniczych, o średnicy 8-10 m, do 18-22 m. Tym samym tallińskie fortyfikacje należały do największych w basenie Morza Bałtyckiego i w Europie Północnej. Do dziś zachowało się ok. 60-70% całości, w tym 1850 m murów i 26 okrągłych baszt krytych hełmem z czerwonej dachówki. Mury okazale prezentują się zwłaszcza od ulicy Rannamae, zaraz po opuszczeniu Balti Jaam. Tu na niewielkiej przestrzeni w Tomide valjak stoi obok siebie kilkanaście niezwykle malowniczych, mniejszych i większych baszt, m.in. Nunnatorn, Saunatorn, Lovenschede i Kuldjalatorn. Przy wejściu na Toompea od ulicy Nunne i dworca kolejowego stoi XIV-wieczna brama Pikk jalg (przy uliczce o tej samej nazwie), a po przeciwnej strunie od Parnu mnt wznosi się brama Viru.

Tallin: Kiek in de Kok

Przy Komandandi 2 stoi chyba najbardziej znana tallińska baszta - Kiek in de Kok. O średnicy ponad 17 m, grubości ścian 4 m i wysokości 44,5 m sprawia wyjątkowe wrażenie.

Wywodząca się z dialektu dolnoniemieckiego nazwa znaczy tyle co "patrz w kuchnię" czy "zajrzyj do kuchni", i jak łatwo się domyślić związana jest z wysokością - strzegący baszty wartownik mógł z górnych pięter bez trudu zaglądać w okna domowych kuchni na Dolnym Mieście. Sześciopiętrowy obiekt ze 157 schodami wzniesiony w latach 1475-1481 odgrywał kluczową rolę podczas oblężeń miasta w wojnach inflanckich. To z tego właśnie okresu pochodzi 9 kul armatnich, w tym 6 kamiennych i 3 żelazne, widocznych na ścianie południowej. Od 1958 r. obiekt wykorzystywany jest jako część Muzeum Miejskiego (tel. 446686; wt.-pt. 10.30-17.30. sb. i nd. 11.00- 16.30; studenci z legitymacją ISIC, dzieci do 10 lat ). Eksponaty na piętrach poświęcone są przede wszystkim technikom obronnym z XVI i XVII w. Podziwiać można m.in. armaty i małe działa, kule strzelnicze, muszkiety, zbroje i pancerze. Interesujące wydają się zgromadzone w muzeum przeróżne mapy, szkice i plany pól bitewnych, wreszcie makieta fortyfikacji starego Tallina. Ponadto jest tu świetna wystawa fotograficzna (parter zarezerwowano na sztukę współczesną). Podczas weekendów w baszcie odbywają się okolicznościowe koncerty.

Blisko Kiek in de Kok wznosi się czworoboczna i prawie równie masywna Neitsitorn (Wieża Dziewicza) z XIV w. Zgodnie z legendą, lecz zdaje się zupełnie wbrew nazwie, służyła w średniowieczu za więzienie dla prostytutek miejskich. Dziś górne piętra zajmuje przytulna kawiarenka, znana każdemu mieszkańcowi Tallina - z jej tarasu wspaniały widok na miasto. Oba obiekty plus kilka mniejszych baszt tworzą tzw. Ogród Królów Duńskich. Z cienistymi zakątkami, zadrzewionymi alejami, ławeczkami, sprzedawcami pocztówek i pamiątek miejsce to należy do najchętniej odwiedzanych przez turystów na tallińskiej Starówce.

TALLIN: PAKS MARGAREETA

Przy północnym wejściu do Dolnego Miasta od ulicy Suur Rannavarav stoi Paks Margareeta (Gruba Małgorzata) - jedna z potężniejszych baszt w systemie umocnień miejskich (średnica 24 m, grubość muru do 4,7 m).

Wzniesiona po 20 latach budowy w 1529 r., broniła wejścia od strony odległego o 300 m morza. I tu, podobnie jak w Kiek in de Kok, mieściły się więzienne lochy (1830-1917), od czasów rewolucji 1905 r, także dla politycznie nieprawomyślnych. Dziś baszta mieści bardziej godną instytucję: Eesti Meremuuseum (Estońskie Muzeum Morskie). Placówka obrazuje głównie historię żeglugi w tej części Europy. Uwagę zwracają modele XVIII-wiecznych okrętów pirackich (niektóre w butelkach), stare przyrządy nawigacyjne, makiety latarni morskich z wybrzeża Bałtyku. Można zaznajomić się również z dziejami estońskiej marynarki wojennej lat 1918-1940.

Muzeum (tel. 6411412 i 6411414) czynne śr.-nd. 10.00-18.00:. Obok baszty widnieje Suur Rannavarav (Duża Brama Morska) z wykutym na zewnętrznej stronie herbem Tallina i datą 1529. Prawie w tym samym miejscu wznosi się pomnik przeszło 850 zaginionych podczas głośnej katastrofy promu Estonia płynącego z Tallina do Sztokholmu we wrześniu 1994 r. Za Grubą Małgorzatą rozpoczyna się najsłynniejsza ulica tallińskiego Starego Miasta: Pikk, czyli Długa.

TALLIN: TOOMPEA

Według podania i narodowego eposu, Kalevipoeg (wyd. z 1857-1861), spisanego przez estońskiego pisarza Friedricha R. Kreutzwalda (1803-1882), wapienne wzgórze Toompea usypała wdowa imieniem Linda po śmierci swego męża Kaleva, który poległ jak bohater, walcząc w obronie ojczyzny.

Dźwigając kamienne głazy w fartuchu i opłakując zmarłego, usypała w tym miejscu dla niego kurhan. Ostatniego kamienia nie miała już siły wynieść na wzgórze, wysunął się więc jej z fartucha, po czym potoczył daleko. Nieszczęsna, utrapiona i zmęczona wysiłkiem kobieta usiadła na nim i gorzko zapłakała. Z jej łez powstało dzisiejsze jezioro Ulemiste, a kamień Lindaviki leży u jego brzegów. Toompea, czyli Góra Katedralna, w rzeczywistości Górne Miasto, składa się kilku uliczek oraz dwóch placów: Lossi plats i Kiriku plats.

TALLIN: ZAMEK

Zwiedzanie Górnego Miasta najlepiej rozpocząć od zamku Toompea - kamiennej bryły górującej nad okolicą. Wzniesiony przez zakon Kawalerów Mieczowych (1227 r.). został w II poł. XIV w. gruntownie przebudowany przez Zakon Inflancki.

Kiedyś warownia otoczona była głęboką fosą, nad którą wznosiły się 4 wieże strażnicze. Z dawnej świetności zachował się potężny mur od struny zachodniej oraz wieża Pikk Hermann (Długi Herman) z ok. 1371 r. Smukła i wysoka na 45 m, o średnicy 9,5 m i grubości ścian 2,9 m, jest jednym z bardziej malowniczych elementów panoramy Tallina. W mniejszym już stopniu imponować może mur północny z wieżami Landskrona i Pilsztiker (ok. 1500 r.). Resztę, czyli mur wschodni, południowy oraz czwartą wieżę, rozebrano w II poł. XVIII w. Na polecenie carycy Katarzyny II wzniesiono na ich miejscu siedzibę urzędu gubernialnego (1767-1773). Powstały według planów jeńskiego architekta, Johanna Schulza, gmach reprezentuje styl przejściowy między późnym barokiem a wczesnym klasycyzmem. Zamek stracił tym samym swój obronny charakter, przekształcając się w dwupiętrowy pałac z wewnętrznym dziedzińcem. W latach 1923-1940 i ponownie od początku lat 90. mieści siedzibę rządu i parlamentu estońskiego (Riigikogu), o czym już z daleka oznajmia trójkolorowa flaga. Na parlamencie poza tym widać złotą tarczę z trzema niebieskimi lwami - godło państwa. Zwierzęta mają symbolizować takie przymioty Estończyków, jak nieugiętość, odwagę i wolę walki.

TALLIN: LOSSI PLATS

Przy wejściu do budynków rządowych przy Lossi plats wznosi się sobór Aleksandra Newskiego (1894-1900). Prawosławna cerkiew pochodzi z czasów cara Aleksandra III, czyli okresu zwiększonej rusyfikacji przyłączonych prowincji.

Postawiono ją specjalnie w tym miejscu (na grobie legendamego Kaleva), by była symbolem podboju Estonii i zarazem potęgi caratu: Kościół dedykowano księciu włodzimierskiemu Aleksandrowi, który w lipcu 1240 r. rozgromił Szwedów nad Newą (zyskując przydomek - Newski) i Kawalerów Mieczowych na zamarzniętych wodach jeziora Pejpus. Kniaź dzięki temu urastał w panslawistycznej propagandzie przełomu stuleci do roli obrońcy Rosji przed "zgniłym Zachodem". Cerkiew nasuwa zatem złe skojarzenia, na dodatek niespecjalnie harmonizuje z otoczeniem, nadrabia jednak w pełni rozwiązaniami architektonicznymi, większości autorstwa Michaiła Preobrażenskiego z Petersburga. Poza pięcioma bizantyjskimi kopułami uwagę przyciąga portal główny z mozaikami i ikonami, a także bogate wnętrze. Największy z licznych cerkiewnych dzwonów waży ponad 15 ton. Świątynia tłumnie odwiedzana jest przez wycieczki rosyjskie. W niewielkim sklepiku z pamiątkami po prawej strunie od wejścia można zaopatrzyć się w seryjnie produkowane ikony, rosyjskojęzyczne modlitewniki, śpiewniki z pieśniami cerkiewnymi.

TALLIN: KATEDRA

Luterańska Toomikirik (katedra) na Kiriku plats zalicza się do najstarszych w Estonii. Wzniesiono ją zaraz po zdobyciu kraju przez Duńczyków, a w ostatnim ćwierćwieczu XIII stulecia rozpoczęła się przebudowa pierwszego kościoła.

W jej efekcie świątynię przekształcono w trójnawową bazylikę, z której przetrwały zarysy wielokątnej apsydy. Wnętrze w swej dzisiejszej postaci istnieje od połowy XV w., później uzupełnione zostało dwiema kaplicami, nawami bocznymi i przedsionkiem. W 1684 r. kościół spłonął, jednak odbudowano go po dwóch latach.

W 1779 r. został zwieńczony piękną dzwonnicą krytą późnobarokowym hełmem. Niewielkie i raczej proste, acz dostojne wnętrze, zdobią: rzeźbiony w drewnie ołtarz (1694-1696), barokowa ambona (1686 r.), wysokie organy (1780 r.) oraz liczne herby rycerstwa i szlachty wschodniobałtyckiej z XVII w. Warto zwrócić uwagę na zabytkowe epitafia, w dużym stopniu dzieła rzeźbiarzy Arnta Passera i Hansa van Akena. Turyści skandynawscy zainteresowani są szczególnie pomnikami swoich notabli i dowódców z czasów wojen inflanckich: Olafa Rininga (1594 r.), Pontusa de la Gardie (1595 r.), Caspara von Tyzenhausa (1599 r.), Carla Horna (1601 r.) i Ottona Von Uexkulla (1601 r.). Dla równowagi są i nagrobki rosyjskich admirałów oraz podróżników, takie jak pomnik Szkota, Samuela Grejga (1788 r.), pozostającego w służbie carskiej, czy Iwana Kruzenszterna - kierownika pierwszej rosyjskiej ekspedycji naukowej dookoła kuli ziemskiej (1803-1806). Zwiedzanie codziennie oprócz poniedziałków od 9.00 do 17.00. Nabożeństwa w języku estońskim odbywają się w niedziele 10.00. a koncerty organowe w soboty o 12.00.

TALLIN: DOM RYCERZY

Przy Kiriku plats 1, mniej więcej naprzeciwko katedralnego chóru, stoi tzw. Eestimaa Ruutelkond (Dom Rycerzy). Z jasną i pseudorenesansową fasadą przypomina włoskie palazzo, choć zbudowano go w latach 40. XIX w.

Na reprezentacyjnym drugim piętrze mieszczą się sale wystawowe Eesti Kunstimuuseum (Estońskie Muzeum Sztuki), w którym można zapoznać się co nieco z krajowym malarstwem i rzeźbą, począwszy od XIX w. po lata 40. XX w. Zainteresowanie wzbudzają dzieła mistrzów tej miary co August Weizenberg, Amandus Adamson, Johan Koler, Paul i Kristjan Raud, Nikolai Triik, Konrad Magi czy Eduard Wiiralt. O niemniej bogatej twórczości innych narodów żyjących przez stulecia na terytorium Estonii i państw nadbałtyckich świadczą obrazy i rzeźby Karla Ferdinanda von Kugelgena, Karla Siegmunda Walthera, Friedricha Ludwiga von Maydella, Augusta Pezolda, Adolfa Hippiusa czy Theodora Gehlhaara. W muzeum dodatkowo obejrzeć można kolekcję rzeźby w drewnie (ok. 60 tys. eksponatów) oraz XVII-wiecznego malarstwa europejskiego: flamandzkiego i holenderskiego. Instytucja (tel. 6441478) działa od 1919 r., długi czas mieściła się w pałacu Kadriorg, a obecne wnętrza zajmuje zaledwie od kilku lat. Czynne codz. oprócz pn. i wt. 11.00-18.00. Filia Estońskiego Muzeum Sztuki znajduje się w XVI-wiecznej kamieniczce przy Luhike jalg 3 (tel. 6445838; śr.-nd. 11.00-18.00;), gdzie wystawiono dzieła światowej stawy artysty Adamsona-Erica (1902-1968). Wszechstronnie uzdolniony twórca poświęcał się wielu dziedzinom sztuki - w muzeum można przeto oglądać zarówno jego obrazy, jak i ozdobne wyroby ze skóry, ceramiki i metali.

TALLIN: KESKLINN

Toompea i Dolne Miasto są z pewnością najciekawszymi częściami Tallina, kto jednak dysponuje czasem, powinien zwiedzić także obiekty poza obrębem starówki, w dzielnicy śródmiejskiej.

Wychodząc przez bramę Viru, dociera się do niewielkiego Tuletorjemuuseum (Muzeum Straży Pożarnej), przy Vana-Viru 14. w starym budynku straży ogniowej (tel. 6444251; czw.-sb. 12.00-17.00; ). Dalej w kierunku południowym widnieje gmach Teatru Estonia. Zbudowany w latach 1910-1913, składa się z dwóch symetrycznych i połączonych ze sobą części, jedna mieści właściwy teatr, druga zaś salę koncertową. Tuż obok znajduje się Eesti Draamateater (Estoński Teatr Dramatyczny) w stylu północnoeuropejskiej secesji. Niedaleko, w neogotyckim budynku z 1904 r., mieści się Eesti Panga Muuseum (Muzeum Banku Estońskiego), Estonia pst 11 (tel. 6310760; śr., czw. i pt. 12.00-17.00), skrótowo traktujący dzieje waluty narodowej w latach 1927- 1941 i po 1992 r. Warto wiedzieć. że między okupacją niemiecką a radziecką w miejscu tym próbowano proklamować Republikę Estońską (18 IX 1944 r.).

Na południowy zachód od Vabaduse valjak, przy Toompea 10, wznosi się Kaarli kirik (kościół św. Karola). Pseudoromańska świątynia z rozetą i dwuwieżową fasadą od strony zachodniej, powstała na miejscu drewnianego kościoła. Do jej budowy (1862-1882) użyto kamienia wapiennego - dziś posiada największe w kraju organy.

Kościół można zwiedzać od 10.00 do 14.00. w pn. i śr. 16.00-18.00. Kompleks nowoczesnych budynków naprzeciwko mieści od 1993 r. Eesti Rahvusraamatukogu (Estońską Bibliotekę Narodową) z ponad 4,3 mln tomów. Biegnąca między kościołem a instytucją ulica Toompuiestee, prowadzi podnóżem zamku do Toompark z pagórkami Lindamagi, określanymi też jako Szwedzkie Szańce, ze starą fosą i stawem Snelli tiik (szybki staw). Po drugiej stronie ulicy stoi budynek główny i perony Balti jaam, czyli Dworca Bałtyckiego. Całkiem na północy znajduje się hala miejska (Linnahall) z prowadzącymi do morza schodami. Tutejsza sala koncertowa może pomieścić jednorazowo 5 tys. słuchaczy, a lodowisko ok. 3 tys. osób. W porcie koło hali cumuje potężny lodołamacz Surr Toll z dwoma kominami, wodowany w 1913 r. dla floty carskiej. Jednostka stanowi część Muzeum Morskiego, można ją zwiedzać między 10.00 a 18.00. Przed wejściem na starówkę. skrzyżowanie Surr Rannavarav i Pohja puiestee 29, warto wstąpić do Energeetika Muuseum (Muzeum Energetyki) przedstawiającego sposoby wytwarzania przez człowieka energii od zamierzchłych epok po dzień dzisiejszy. Budynek muzeum (tel. 6252450; wt.-pt. 10.00-17.00, sb. 12.00-15.00;) pełnił w latach 1913-1979 funkcję elektrowni.

TALLIN: KADRIORG

Prawie każdy turysta wcześniej czy później dotrze do Kadrioru park, oddalonego o 2 km na wschód od Starówki. Rozległy, francuski park ciągnie się między morskim brzegiem a stromym wapiennym wzgórzem Lasnamagi, na dość sporym obszarze ograniczonym Narva maantee i Laagna tee.

Założony został w latach 1714-1718 na żądanie Piotra I, jako jedna z jego letnich rezydencji. Car wybrał to miejsce po wizytacji budowy portu wojennego. Projektantem inwestycji był Niccolo Michetti, sprowadzony z Italii i zaangażowany do służby monarchy. Dziełem włoskiego artysty jest przede wszystkim jednak barokowy pałac (1725 r.). na zboczu, pośrodku parku. Mimo że obiekt był wielokrotnie przebudowywany, stanowi dziś jeden z najwspanialszych przykładów architektury barokowej w krajach nadbałtyckich, przy czym szczególną wartość ma tzw. Sala Reprezentacyjna. Wiąże się z nim tak ważne dla dziejów środkowo-wschodniej Europy wydarzenie, jak ratyfikacja traktatu między Rosją a Austrią (1746 r.). W 1764 i 1773 r. gościła tu caryca Katarzyna II, a wiosną 1838 r. car Mikołaj I. Budynek jest obecnie zajmowany przez prezydenta kraju Lennarta Meri. W parterowym białym domku przy Maekalda 2, w którym przed wybudowaniem pałacu zatrzymał się na czas pobytu w Tallinie Piotr I. Urządzono muzeum z wieloma osobistymi przedmiotami cara (tel. 6013136; 10.30-17.00. sb. i nd. 12.00-17.30;).

W parku i jego bezpośredniej okolicy znajdują się trzy inne muzea. Klasycystyczny budynek (XVIII w.) pałacowej kuchni to obecnie część Estońskiego Muzeum Sztuki, Weizenbergi 28 (tel. 423786; 11.00-18.00, oprócz pn. i wt.;). Kolekcja składa się m.in. z europejskiego malarstwa, rosyjskich ikon (XIV-XIX w.) i chińskiej porcelany. Zbiory podarował muzeum w 1994 r. prywatny hobbysta, Johannes Mikkel. Przy Roheline aas 3 (róg J. Poska tee) mieści się muzeum Eduarda Vilda (tel. 426300 i 6013181; 11.00- 18.00 oprócz wt.;), estońskiego pisarza okresu międzywojennego (ponownie zostało otwarte w maju 1998 r.). Ten sam obiekt zajmowany jest przez galerię Kastellaani. W drewnianym budynku na zachód od Kadriorg, przy Koidula tee 12, mieszkał w ostatnich latach życia powieściopisarz, zwolennik krytycznego realizmu, Anton Hansen Tammsaare (1878-1940). Dziś jest tu muzeum wielkiego pisarza (tel. 6013232; 11.00-18.00;).

Na północ od parku, po lewej stronie ulicy, znajduje się okazała estrada muzyczna (lauluvaljak) zbudowana w 1960 r., według oryginalnego projektu Alara Kotli i Hugo Seppmana. Idealnie wkomponowany w krajobraz amfiteatr może pomieścić około 150 tys. ludzi. W pierwszych dniach lipca odbywa się tu barwne Święto Pieśni, którego tradycje sięgają poł. XIX w., czasów, kiedy kraj był pod panowaniem carskim. Wówczas śpiewanie w ojczystym języku, rozbudzanie tym samym świadomości narodowej wśród Estończyków było w zasadzie jedyną dozwoloną formą walki z obcą władzą. Nie dziwi zatem, że i w ostatnich latach ZSRR organizowano tu imprezy o charakterze patriotycznym, z tego największą we wrześniu 1988 r. z udziałem 300 tys. osób.

Dojazd do parku tramwajami #1 i #3.

TALLIN: PIRITA

Wzdłuż Tallinna Laht (Zatoka Tallińska) ciągnie się dzielnica Pirita, przez którą przepływa wpadająca tu do morza rzeczka o tej samej nazwie. Pirita jest znanym podmiejskim ośrodkiem wypoczynkowym, słynnym z okolicznych sosnowych lasów, świeżego powietrza, przede wszystkim zaś z pięknych piaszczystych plaż.

Woda jest, jak na realia estońskie, ciepła, lecz bardzo płytka - pół kilometra od brzegu i wciąż sięga co najwyżej pasa. Można jednak pożyczyć łódkę albo kajak, pograć w siatkówkę na plaży, pojeździć na rowerze, bądź spędzić czas w jednej z nadmorskich dyskotek lub licznych knajpek, czynnych, zwłaszcza w letnie weekendy, do białego rana. Przy drodze do Pirity widnieje pomnik "wyzwolenia" Estonii przez Armię Radziecką w 1944 r. Zwiedzanie miasta najlepiej rozpocząć od oddziału Muzeum Historycznego, Pirita tee 56 (tel. 237071; 11.00-17.30. zamkn. pn. i wt.) w Maarjamae Loss (pałac Maarjamae). Placówka specjalizuje się w międzywojennej historii kraju, można prześledzić także samą drogę Estonii do niepodległości (1918 r.). Pseudogotycki pałacyk w stylu angielskich dworków wzniesiono w 1870 r, jako letnią rezydencję carskiego generała Orłowa-Dawidowa. Później istniał tu konsulat holenderski i pensjonat, zaś do 1975 r. budynek wykorzystywany był przez czerwonoarmistów.

Dzielnica posiada nowoczesny Tallinna Olumpiakeskus, w skład którego wchodzi port jachtowy i centrum olimpijskie - pamiątka po moskiewskich igrzyskach. Latem 1980 r. odbywały się tu regaty olimpijskie, dziś obiekty te zajmuje kompleks rekreacyjny i hotelowy. Do niecodziennych atrakcji z pewnością należy Lembit - udostępniony do zwiedzania okręt podwodny (tel. 6398024). Wodowana 7 lipca 1936 r. w Anglii jednostka, służyła przed wojną flocie estońskiej, a potem radzieckiej. W 1992 r. okręt zwrócony został Estonii. Można na nim zwiedzić marynarskie kajuty, zasiąść w fotelu radiooperatora i obejrzeć przez okrętowy teleskop morze lub stary Tallin. Czynne 10.00- 17.30 oprócz pn. i pt.

Nazwa Pirita pochodzi od szwedzkiego Pirita klooster (klasztor św. Brygidy) z lat 1407-1436 r. stojący nad brzegiem morza konwent był dosyć oryginalny, razem mieszkali tu bowiem i mnisi, i mniszki. Podczas oblężenia miasta przez Iwana IV Groźnego (1577 r.) został zniszczony, a nie odbudowany zamienił się z czasem w malownicze, pełne romantyki ruiny. Z trójnawowego kościoła klasztornego zachował się tylko gotycki zewnętrzny mur, szczególnie imponujący od struny zachodniej. W 1996 r: zakonnicy wrócili do Pirity - w planach jest budowa klasztoru wraz ze schroniskiem dla turystów. Zwiedzanie całości 10.00-18.00.

Pirita jest oddalona od centrum i dworca kolejowego o 5-7 km. Samochodem należy jechać najpierw Narva maantee, mając po prawej strunie park Kadriorg, skręcić tuż przy pomniku w lewo. Autobusy # 1, # 1A, # 5, # 8, # 34 i # 38 lub # 99 z Viru valjak.

TALLIN: KLOOSTRIMETSA

Ponad 2 km na wschód od Pirity, wzdłuż Kloostrimetsa tee, znajduje się słynny cmentarz leśny Metsakalmistu, jeden z pięciu w Tallinie. W odróżnieniu od innych nekropolii europejskich, pełnych bogatych i strojnych grobowców mających świadczyć o ziemskim dobrobycie ich lokatorów, stoją tu bardzo skromne mogiły - najczęściej sam krzyż z wykutym imieniem i nazwiskiem.

Specyfikę miejsca podkreśla nastrojowa sceneria. Metsakalmistu jest tym dla Estończyków, czym warszawskie Powązki dla Polaków - leży na nim wielu zasłużonych dla historii i kultury kraju, by wspomnieć choćby takie postacie, jak poetka Lydia Koidula (1845-1886), pisarz Anton Hansen Tammsaare (1870-1940), czy prezydent międzywojennej Estonii, Konstantin Pats. Cmentarz otworzono w 1933 r., pierwszą znaną osobistością, która tu spoczęła był pisarz Eduard Vilde. Niedaleko stąd, w kierunku północnym (15 min spacerkiem) znajduje się nowy cmentarz zwany Pamarnae, z nagrobkami przeważnie z lat 70. i późniejszych. Dojazd z okolic Poczty Głównej autobusami # 34 lub # 38.

Kilometr za cmentarzem, przy Kloostrimetsa 52, leży Botaanikaaed (ogród botaniczny) z ponad 8 tys. roślin (ok. 350 gatunków na obszarze 123 ha). Rozciąga się nad trawiastymi brzegami rzeczki Pirity, na terenie należącym przed wojną do prezydenta Patsa. Do często odwiedzanych miejsc zaliczyć można arboretum, rosarium, alpinarium oraz palmiarnię z galerią subtropikalnych i tropikalnych roślin i przeszło dwustoma odmianami orchidei. W dolinie potoku wytyczono 4-kilometrową ścieżkę dydaktyczną. Park (tel. 6448057 i 6488076; przewodnik tel. 239003) otwarty jest od 11.00 do 16.00. Na miejscu kawiarnia i sauna. Blisko stąd do 300-metrowej wieży telewizyjnej (teletorn), jednego z ważniejszych punktów widokowych w mieście. Panoramę stolicy z wysokości 170 m podziwiać można codz. między 13.00 a 2.00.

NARWA

Tutaj mówi się po rosyjsku i po rosyjsku się myśli

Już po wyjściu z autobusu czy pociągu widać, że Narwa (Narva) różni się w znaczący sposób od reszty kraju. Na ulicach słychać jedynie język rosyjski, w kioskach z prasą sprzedają tylko rosyjskie gazety, a w księgarniach wyłącznie rosyjskie książki, w Narwie słucha się rosyjskiego radia, ogląda rosyjską telewizję, mówi się po rosyjsku i po rosyjsku się myśli.

Bez wątpienia uraża to dumę Estończyków, dla których miasto - jako rosyjskie getto - praktycznie nie istnieje, w podświadomości zostało spisane na straty. A jednak pomimo swoich preferencji Narwa jest niezwykle potrzebna estońskiej gospodarce, stanowi bowiem wielki ośrodek przemysłu energetycznego. Na rzece Narwie, 5 km od centrum, znajduje się największa estońska elektrownia cieplna - Balti Elektrijaam, powstała w latach 1959-1965. Dziś wytwarza ponad 30% energii całego kraju, stanowiąc jednocześnie kluczowe ogniwo ogólnobałtyckiego systemu energetycznego. Turystom miasto oferuje niewiele. Radzieckie naloty w marcu 1944 r. zrównały z ziemią barokową Starówkę - jedną z ładniejszych nad Bałtykiem - to zaś, co z niej pozostało, egzystuje dziś w cieniu odrapanych bloków z lat 50. i 60. Poza wspaniałym zamkiem, Narwa ma zaledwie kilka, i to nie najwyższej klasy, zabytków. Można jednak wyprawić się na drugi brzeg rzeki do Iwangorodu (Jaanilinn), gdzie wznosi się potężna twierdza, zbudowana przez moskiewskiego kniazia Iwana III. Ściśle związany z Narwą Iwangorod należał przed wojną do Estonii, o czym świadczy obecnie pięciokoronowy banknot, na którym widnieją obie twierdze. Kilkanaście kilometrów na północ znajduje się uzdrowisko nadmorskie Narva-Joesuu. W obecnej chwili licząca 76 tys. mieszkańców Narwa, jest trzecią pod względem wielkości metropolią Estonii.

NARWA: ZWIEDZANIE

XVII-wieczna Narwa była miastem gotyku i baroku, słynnym ze swej urody w obrębie basenu Morza Bałtyckiego. Po bombardowaniach radzieckich 6 marca 1944 r. prawie nic nie ocalało. Jedynym z trzech odbudowanych obiektów jest piękny wczesnoklasycystyczny ratusz przy Raekoja valjak.

Wzniesiony w latach 1668-1671 według planów lubeckiego architekta, Georga Teuffela, przypomina ratusze holenderskie i flamandzkie z tego okresu. Fasadę zdobioną toskańskimi pilastrami wyróżnia portal główny z alegorią Justitia, czyli Sprawiedliwości. Jej autorem jest Nicolaes Millich, rzeźbiarz z Antwerpii, zaś samo arcydzieło powstało w Sztokholmie, po czym przywieziono je statkiem do Narwy (1686 r.). Ciekawie prezentują się także obustronne schodki przy wejściu oraz wieżyczka z dwoma latarniami - jedyna zachowana z niegdysiejszych licznych wież w Narwie. Po rekonstrukcji ratusza (1960-1964) w zabytkowych wnętrzach mieścił się dom pioniera.

Przy ulicy Bastrakov 1 wznosi się Woskresenski Sobor (prawosławna katedra Zmartwychwstania) z lat 1890-1898. Ocalała po wojnie świątynia wyróżnia się z zewnętrz zielonymi kopułami, zaś w środku drewnianą rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa. Kamień węgielny pod jej budowę położył osobiście car Aleksander III, a poświęcenia obiektu dokonał patriarcha Rusi. Cerkiew była czynna przez cały okres radziecki, dziś można ją zwiedzać codziennie od 8.00 do 20.00. Blisko katedry i prawie naprzeciwko dworca kolejowego znajduje się luterański kościół św. Aleksandra (1881-1884) z ośmiokątnym wnętrzem, służący w czasach ZSRR za magazyn. Budowę obu świątyń finansowała słynna Krenholmska Manufaktura. Wybudowane w II poł. XIX w. zakłady bawełniane i tekstylne to do dziś potężny kompleks budynków, w skład których wchodzą hale produkcyjne z tkalnią i przędzalnią, domki robotników i pomieszczenia administracyjne. Całość, bardzo przypominająca fabryki łódzkie, położona jest na południe od linii kolejowej, między ulicami Kreenholmi, Jaoala a Spordi. Obecnym właścicielem zakładu jest szwedzka firma Baras.

Najważniejszy zabytek miasta to średniowieczna twierdza wznosząca się na wysokim brzegu Narwy. Niekłamany zachwyt wzbudzają zwłaszcza masywne mury, schodzące do samej rzeki, oraz wieże obronne z Długim Hermanem na czele. Twierdzę wznieśli pierwotnie Duńczycy, znacznie rozbudowali ją Szwedzi, a od 1864 r. aż do II wojny światowej znajdowały się w niej koszary. Rekonstruowana od 1955 r., mieści obecnie Muzeum Miejskie. Peterburgi 2 (tel. 31249 i 24032; 10.00- 18.00. zamkn. pn. i wt.). W interesujących wnętrzach można zapoznać się z historią Narwy od XIII do XVIII w. W wieży Długi Herman odbywają się wystawy czasowe, imprezy muzyczne oraz koncerty, a w murach zamkowych oferuje swoje usługi restauracja Rondeel (tel. 33244; 12.00-24.00). Nieopodal zamku znajdują się schody Hahna z 1875 r. Zwiedzanie położonej po przeciwnej strunie rzeki twierdzy iwangorodzkiej organizuje biuru podróży Reiviis (4-godzinne wycieczki w cenie 6-8 $).

Galeria Sztuki w zabytkowym budynku przy Vestervalli 21 (tel. 24713; 10.00-18.00, zamkn. pn. i wt.) przedstawia prywatne zbiory malarskie rosyjskiego kupca i kolekcjonera S. Lawretsa, mieszkającego w Narwie w XIX w. Ciekawymi miejscami są także klasycystyczny dom barona Valio w centrum miasta, oraz park miejski "Ciemny Ogród" ciągnący się wzdłuż rzeki na północ od twierdzy. Otoczony drzewami monument w parku przypomina o walkach rosyjsko-szwedzkich z 1704 r. Wśród innych tego typu obiektów na uwagę zasługują pomnik żołnierzy regimentu preobrażeńskiego, poległych podczas szturmu na miasto w 1700 r. oraz pomnik ku czci bojowników o wolność Estonii z lat 1918-1920. Oba stoją w Siivertsi, przy drodze do Narva-Joesuu. Przed dworcem kolejowym obejrzeć można obelisk "Memento Mori!" z roku 1992, poświęcony pamięci ofiar komunizmu.

NARWA: NARVA-JOESUU

Kilkanaście kilometrów na północ od centrum miasta, również na samej granicy z Rosją, znajduje się nadmorskie uzdrowisko Narva-Joesuu (3500 mieszkańców), co w przekładzie na polski oznacza Narwoujście.

Miasteczko może pochwalić się pięknymi wydmami, porośniętymi sosnowym laskiem, długą (7,5 km) i szeroką (2 km) plażą nad Zatoką Fińską, portem jachtowym oraz źródłami wody mineralnej. Uwagę zwraca drewniana zabudowa, głównie przy ulicy Aia, ale także na Vabaduse i Vilde, Sepa i Kauja. Spotkać tu można urocze pensjonaty i wille, niestety, część z nich jest zupełnie niewykorzystana turystycznie - niektóre nawet stoją puste i czekają na inwestora. Zwiedzając miejscowość, warto zwrócić uwagę na prawosławną cerkiew, wzniesioną z pionowych drewnianych bali. W Narva-Joesuu znajdują się obecnie 3 duże sanatoria, w których przeprowadza się przeróżne kuracje, w tym rehabilitacyjne oraz dla alergików. Poza sanatoriami nocleg można znaleźć także w kilku hotelach. Kurort powstał na przełomie XVIII i XIX w., a oficjalnie uznany został za miejscowość uzdrowiskową w roku 1873. Niedługo później otwarto zakłady lecznicze. Przed I wojną światową Narva-Joesuu było popularne wśród petersburskich i moskiewskich elit.

KARDLA

Jest najważniejszą miejscowością na wyspie Hiuma i zarazem stolicą okręgu hiumskiego (Hiuu maakond), wzmiankowaną po raz pierwszy w 1564 r. jako osada rybacka zamieszkała przez Szwedów.

W latach 30. XIX w. powstały tu zakłady włókiennicze, co spowodowało pewne ożywienie gospodarcze. Wkrótce wybudowano osiedle i szkółkę dla robotników, otworzono nowy port handlowy (1849 r.), postawiono kamienny kościół (1863 r.). Przełom stuleci przynosi odkrycie Kardli jako miejscowości wypoczynkowej. W I poł. XX w. miasteczko było chętnie odwiedzane przez turystów i wczasowiczów, a dwa razy na światowych wystawach w Paryżu (1900 r.) i belgijskim Liege (1905 r.) uznane za jedno z ciekawszych letnich kurortów Europy. Od 1938 r. Kardla posiada prawa miejskie. We wczesnym okresie radzieckim deportowano stąd w głąb Rosji wielu jej mieszkańców. Dzisiejsza Kardla to miasto zieleni i świeżego powietrza. Nie dziwi zatem, że w pełni sezonu do 4200 stałych mieszkańców dołącza drugie tyle turystów. Przez całe miasteczko przepływa niewielka rzeka Nuutra i właśnie w tym miejscu uchodzi do Bałtyku - bardzo przyjemnie spaceruje się cienistymi alejkami jej nabrzeża. Na placu Vabriku można oglądać dobrze zachowane domki robotnicze. W sezonie bez wątpienia najpopularniejszym miejscem jest plaża i kąpielisko. Wieczorem można poszaleć w portowym jachtklubie, a w dzień wypożyczyć łódź i wybrać się na przejażdżkę.

Do Kardli kursuje kilka autobusów z Haapsalu: poza tym miasteczko ma bezpośrednie połączenia prawie ze wszystkimi miejscowościami na wyspie. W sezonie na tutejszym lotnisku lądują samoloty z Tallina. Noclegi na całej wyspie, w hotelach i pensjonatach, pokojach gościnnych B&B, na kwaterach agroturystycznych organizuje sprawnie działający przy Hiiu 1 punkt informacji turystycznej (tel. 33033; latem pn.-pt. 9.00-18.00. nd. 9.00-14.00). Tu też można uzyskać wszelkie dane na temat bezpłatnych pól biwakowych. Kilkanaście kilometrów na południe, w Kassari, na przybrzeżnej wysepce o tej samej nazwie, zlokalizowany jest kemping Vetsi Tall (tel. 92219). Turystom oferuje się drewniane domki w kształcie beczki, które stoją w owocowym sadzie . Możliwość rozstawienia namiotu . W starych zabudowaniach gospodarskich mieści się stylowa knajpka z regionalnymi daniami i niemieckim piwem; możliwość wykupienia całodobowego wyżywienia.

PARNU

Miasto nad zatoką o tej samej nazwie. Ośrodek przemysłu rybnego, drzewnego i spożywczego. Jest tu duży port handlowy i rybacki.

Miejscowość posiada status uzdrowiska (borowiny) i jest popularnym celem wycieczek turystycznych. Jest tu także kilka zabytków: fragmenty murów obronnych (XIV-XVI wiek), siedemnastowieczny ratusz, kościoły św. Elżbiety i Katarzyny oraz muzeum, którego początki sięgają XIII w.

KURESSAARE

W czasach sowiecki znane było jako Kingissepp (jak łatwo się domyśleć na cześć pewnego estońskiego uczestnika ruchu robotniczego). Miasto jest usytuowane w południowej części wyspy Saaremaa, nad Zatoką Ryską. Jest ważnym ośrodkiem turystycznym w Estonii. Posiada status uzdrowiska.

Turyści powinni tu zajrzeć do Muzeum Saaremy, do trzynastowiecznego zamku biskupiego, Domu Zdrojowego i otaczającego go przepięknego parku. Urzekająca jest także tutejsza starówka. Wart obejrzenia jest ratusz, ewangelicki Laurentiuse kirik, siedemnastowieczna apteka (na ulicy Turu), dom wicegubernatora Campenhausena. Poza centrum znajduje się cmentarz Kudjape, który pełni dla Estonii taką funkcję jak dla Polski Powązki.